Kendini Unutma Sanatı
“Her maske bir hikâye anlatır.”
-Sükutta Kalan Ruhtan-
Kişilik Tipi bir unutmadır. Hatırlamak ise öz’e, merkeze, başlangıca dönüştür. Enneagram diliyle konuşursak: Her tip bir sapma, bir yaraya tepki, bir varoluş unutmasıdır. Ve her tip, bu unutmanın içinden doğan bir arzu, korku veya öfkeyle biçimlenmiştir. Yani kişilik, ruhun kendini korumaya aldığı kalıptır. Peki, unutma nasıl olur?
Kendini Unutma Sanatı Ardındaki Yara
Doğduğunda bütünsündür. Ama sonra bir yaraya maruz kalırsın; reddedilirsin, kontrol edilirsin, terk edilirsin, değersizleştirilirsin… Ve insan bir strateji geliştirir. Çünkü her kişilik tipi, özünde unutulmuş bir acıyı, bir yarayı ya da bir eksikliği dengelemeye çalışır.
Bu strateji bir seçim değildir, bir hayatta kalma refleksi, bir öz’ü koruma içgüdüsüdür. Enneagram’dan Jung’a, psikanalizden varoluşçu psikolojiye kadar birçok kuram bu strateji geliştirme sürecini farklı kavramlarla ama benzer bir özle açıklar.
Maskenin Arkasında Unutma
Kişilik tipleri kendilerini bir yara ile unuturlar. Bu yara, bir duygunun bastırılması, bir arzunun inkârı, bir gerçeğin yok sayılmasıdır. Ve bu unutma, farkında olmadan bir hayatta kalma biçimine dönüşür. İnsan özünden sapar, kendini unutur ve yerine bir benlik maskesi geçirir. İşte buna Enneagram’da Kişilik Tipi deriz. Ama bu bir “karakter” değil, bir unutma biçimidir. Yani aslında her kişilik tipi, bir unutmanın ürünüdür.
Unutulan öz, bastırılan duygu, korunmaya alınan benlik… Kişilik bu yüzden sabit değil, çözülebilir bir örgüdür. Ve ancak bu örgü çözülünce insan kendini hatırlamaya başlar. Unutulmaması gereken ise şudur: kişilik, seni hayatta tutan ama seni kendinden uzaklaştıran bir stratejidir.
Unutma bir sarsıntıdır. Ama hemen ardından kişilik devreye girer ve der ki: “Dayanmalıyım. Bu yarayla yaşamalıyım.” Ve işte o an, kişilik stratejisini kurar. Bu strateji, hayatta kalma mekanizmasıdır. Ama aynı zamanda ruhun özünden uzaklaşma yoludur. Enneagram ise, her kişilik tipinin bu stratejisini açığa çıkarır.
Kendini Unutma Sanatı: Çatlayan Stratejiler
Sonuçta strateji seni korur ama uyuşturur. Strateji, ilk başta işe yarar çünkü seni hayatta tutar. Ama sonra seni içinden koparır. İşte gerçek dönüşüm, bu stratejinin fark edilmesiyle başlar. Fark ettikçe çatlar. Çatladıkça içeriye ışık sızar. Peki bu durumu nasıl fark eder veya hatırlarsın?
Hatırlamak için durman gerekir. Tipinin hızından, tepkisinden, arzularından geri çekilmen gerekir. Bu yüzden her dönüşüm bir eşikten geçmeyi ister. Ve hatırlamak acıtır. Çünkü hatırladığında şunu görürsün: Bugüne kadar “ben” dediğin şey, aslında geliştirdiğin savunma sisteminmiş.
İşte bu noktada şunları söyleyebiliriz: Her kişilik tipi ancak acı çekmeye başladığında, yani stratejisi artık işe yaramadığında unutmayı fark edebilir. Unutma fark edilmeden dönüşüm başlamaz. Bu yüzden fark ediş, çoğunlukla bir kriz, bir yıkım veya derin bir boşluk hissiyle gelir. Zira kişiliğimiz sandığımız şey, aslında “hayatta kalmak” için oluşturulmuş bir kalıptır. Ama ruh yaşamak ister; sadece hayatta kalmak değil. Ve işte o an gelir: Kişilik çatlar, öz konuşur.
Unutma ve Hatırlamanın Kapısı
Fark etmek, bir yıkım değil bir doğumdur. Fark ediş bazen usul usul gelir, bazen çarpıcı bir krizle. Ama her zaman içerden başlar; bir soruyla, bir çatlakla veya bir yorgunlukla… Ve ardından gelen sessizlikte “Ben kimim?” sorusu yankılanır. Bu sorunun cevabı yoktur ama seni özüne götürür. Öyle ya, kendini hatırlamak için önce nasıl unuttuğunu fark etmen gerekir.
Bu stratejiler, seni bir zamanlar korudu. Ama şimdi seni hapsediyor. Dönüşüm, bu stratejinin işlevini fark edip onu bırakmaya cesaret etmekle başlayacak. Ama bırakmak, inkâr değildir. O şefkatle yapılan bir vedalaşmadır. Her strateji bir çocuksu korunmadır ve her dönüşüm, o çocuğu sarıp kendi yerine geçmektir.
İleride her tipin hangi unutmadan doğduğuna ve seni nereden hatırlamaya çağırdığına birlikte bakacağız. Tabi ki yumuşak bir kırılma ve içerden bir uyanışla…
Daha derin bir okuma için bu linkteki kitaplara bakabilirsiniz. Ayrıca kategorideki diğer yazılara bakabilirsiniz.
