DEHB Tedavi ve Teşhis Yöntemleri Nelerdir?

DEHB tedavi ve teşhis süreçleri hakkında çokça soru alıyorum. Özellikle bu konuda zorluk yaşayan ebeveynler nasıl bir yol izleyeceklerini tam olarak bilemiyorlar. Bu nedenle bu yazıda DEHB tedavi ve teşhis yöntemleri hakkında kısa bir bilgilendirme yapmak istedim. Bundan sonraki yazımda ise DEHB ile başa çıkma yöntemleri hakkında yazacağım. Umarım bu zorluğu yaşayan bireylere ve ailelere bir yardımı dokunur.

DEHB Nasıl Teşhis Edilir?

DEHB, DSM-5‘te belirtilen kriterler kullanılarak çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde güvenilir bir şekilde teşhis edilebilir. (1) Ancak bu kriterlerin çocuklardan ve genç yetişkinlerden elde edildiği bilinmelidir. Özellikle yetişkinleri hedef almamıştır.

Psikiyatristler, çocuk doktorları, nörologlar ve klinik psikologlar DEHB’yi teşhis etmek için en nitelikli uzmanlardır. Sosyal hizmet uzmanları, pratisyen hemşireler, okul psikologları ancak bozukluğun ilk taramalarında yardımcı olabilirler. Ancak resmi bir teşhis için sizi doğru adrese sevk edeceklerdir. Çünkü bu tıbbi bir durumdur ve onların yetki alanlarının dışındadır. Özellikle profesyonel danışmanlar, evlilik ve aile terapistleri, lisanslı terapistler size teşhis değil; sadece yönlendirme yapacaklardır.

DEHB’nin klinik tanısı genellikle hasta semptomları, bozukluğun şiddeti, diğer semptomların varlığı, aile öyküsü ve psikososyal stresörleri değerlendirerek yapılmaktadır. Pediatrik değerlendirmeler hasta ve yakınları ile yapılan görüşmelerden, davranışsal gözlemlerden ve tıbbi veya nöropsikolojik testlerden oluşur.

DEHB Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

1- Davranış Terapisi

Davranış terapisi, son 20 yılda DEHB semptomları için kanıta dayalı bir tedavi olarak tanımlanmıştır (2). Bu terapi yöntemi, öğrenme teorisine dayanan davranışsal stratejiler kullanır. Özellikle ebeveynleri veya bakıcıları istenen davranışlar (örn., uyum, organizasyon) ve istenmeyen davranışlar (örn. uyumsuzluk, aksaklıklar) konusunda bilinçlendirmeyi de bir yöntem olarak kullanır.

Son on yılda yapılan birkaç meta-analiz, davranışsal tedavilerin, çeşitli yıkıcı ve uyumsuz davranışlarda bulunan çocuklar için orta ila önemli ölçüde iyileşme ile sonuçlandığını ortaya koymuştur (2). Bu tür terapiler, uygun eğitim geçmişine ve eğitime sahip lisanslı psikologlar, sosyal hizmet uzmanları ve danışmanlar tarafından sağlanmaktadır. Bunların seçimindeki en önemli nokta çocuğunuzla güvenli bir bağ kurmaları olmalıdır.

2- İlaç Tedavisi

Çok sayıda sistematik inceleme, çocukların %70’e yakınının uyarıcı ilaçlara iyi yanıt verdiğini göstermiştir. Ayrıca dikkatsizlik eksikliği ve hiperaktivite/dürtüsellik ile ilgili DEHB semptomlarında kısa süreli iyileşme sağlandığı gözlemlenmiştir (3). Bu semptomları tedavi etmek için kullanılan uyarıcı ilaçlar arasında Metilfenidat (marka isimleri: Ritalin, Quillivant, QuilliChew, Metadate, Concerta), Dextroamphetamine + Amphetamine (marka adı: Adderall ) ve Dextroamphetamine (marka adı: Dexedrine) bulunur.

DEHB semptomları için ek farmakoterapi türleri arasında, beyindeki belirli nörotransmitterlerin yerini alan uyarıcı ilaçlara FDA onaylı bir alternatif olan atomoksetin (marka adı: Strattera) ve sıklıkla kan basıncı ilacı olan guanfasin (marka adı: Tenex) bulunur. Fakat bu ilaç DEHB’yi tedavi etmek için etiket dışı reçete edir.

DEHB ilaçları sinirlilik, uykusuzluk, ağız kuruluğu, iştahsızlık, kabızlık ve taşikardi gibi yan etkilerle ilişkilidirler. Bir çocuk doktorunun bu ilaçları yazma yetkisi olmasına rağmen, onlar, aileleri devam eden ilaç tedavisi için bir uzmana (yani gelişimsel çocuk doktorları veya psikiyatristlere) yönlendirecektir.

İlaç tedavisi almadan önce, uyarıcıların mı yoksa uyarıcı olmayanların mı çocuğunuz için en iyi tedavi olup olmadığını belirlemek için reçete yazan doktorunuzla konuşmalısınız.

DEHB İstatistikleri

Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu çocuklarda en sık görülen nörodavranışsal bozukluklar arasındadır. DEHB, dünya çapında okul çağındaki çocukların tahminen %4 ila %12’sini etkiler (4). Buna ek olarak, veriler üniversite çağındaki öğrencilerin ve yetişkinlerin %5’e kadarının DEHB kriterlerini karşıladığını göstermektedir.

DEHB, çocuklarda 2:1 ve yetişkinlerde 1,6:1 oranında erkeklerde kadınlara göre daha sıktır (1). Bunun yanında, kadınların öncelikle dikkat eksikliği özellikleri gösterme olasılığı erkeklere göre daha fazladır.

DEHB Tedavi için Derecelendirme Ölçekleri ve Kontrol Listeleri

Aşağıdaki ölçekler ve kontrol listeleri, klinisyenlerin semptomlar ve işlevsellik hakkında bilgi toplamasına yardımcı olmak için kullanılmaktadır. Bu anketlere verilen yanıtlar tek başına DEHB tanısına varmak için yeterli değildir. Ancak değerlendirme sürecinin önemli bir bileşenidirler.

1– Çocuk Davranışı Kontrol Listesi (CBCL): 6-18 yaş arası çocuklarda problem davranışı tanımlar. Olası tanıları ve ayrıca içselleştirme ve dışsallaştırma sorunlarını tespit etmeye yöneliktir.

2– Conners’ın Derecelendirme Ölçekleri

3– Öğretmen Değerlendirme Ölçeği: Gözden geçirilmiş, karşıt olma sorunları, bilişsel sorunlar, hiperaktivite ve bir DEHB indeksi ile ilgili alt ölçekler hakkında öğretmenlerden bilgi sağlar.

4– Veli Derecelendirme Ölçeği

5– Ergen Özbildirim Ölçeği

6– Vanderbilt DEHB Derecelendirme Ölçekleri (VADRS)

7– Ebeveyn Derecelendirme Ölçeği: Bakıcıların sosyal işlevsellik ve okul performansına bakış açısı hakkında bilgi toplar.

8– DEHB Derecelendirme Ölçeği-IV (DEHB-RS-IV): Ebeveynler, bakıcılar ve öğretmenler için ayrı formlar içerir. Hiperaktivite/dürtüsellik ve dikkat eksikliği için alt ölçeklere bölünmüştür.